Observeren

Observeren is het waarnemen van de empirie met de eigen zintuigen.

Observeren is een van de vijf vormen van meten (in methodologische zin). Het betekent het rechtstreeks waarnemen van de empirie met de eigen zintuigen en dat noteren in een databestand. Deze directe waarneming kan door de onderzoeker zelf gedaan worden (of door zijn assistent). Men kan bijvoorbeeld het aantal auto’s tellen door te kijken en als er een auto passeert een turfstreepje te zetten. Het resultaat van deze observatie schrijft men neer in het gegevensbestand.

Observeren lijkt zo makkelijk, maar goed observeren heeft nogal wat haken en ogen. Het is niet zomaar willekeurig kijken naar gedrag van mensen of dieren. Integendeel, het is een gerichte activiteit dat onder nauwkeurig omschreven omstandigheden en stipt moet worden uitgevoerd. Hoe stel je bijvoorbeeld vast of mensen ‘hard aan het werk zijn’. Je kunt dat op zich wel zien, want je zegt niet zomaar dat iemand (of jezelf) hard gewerkt heeft. Maar hoe meet je dat dan? Door het aantal uren vergaderen? Door het aantal uren achter je bureau? Door de hoeveelheid lichamelijke inspanning? Het moge duidelijk zijn dat het begrip ‘hard aan het werk zijn’ wel valt te observeren, maar nogal moeilijk valt te operationaliseren.

Wil je observeren als een meetinstrument gebruiken, dan moet je gebruik maken van een afgebakende situatie (zowel in tijd als in de ruimte), een scherp omschreven te meten kenmerk en een scherp omschreven methode van meten. Een voorbeeld daarvan is ‘het aantal auto’s dat tussen 16:00 en 18:00 uur de weg op plaats x passeert’. In termen van ‘meten’ is de weg/plaats/tijdstip de onderzoekseenheid, passerende auto’s het te meten kenmerk, en de vast te stellen waarde is het aantal.