Hulp bij onderzoek

In het analyseplan geef je aan wat je met de verzamelde gegevens gaat doen. Het analyseplan moet je opstellen voor elk onderzoek, dus niet alleen voor kwantitatief maar ook voor kwalitatief onderzoek. Gegevens die je niet opneemt in het analyseplan hoef je ook niet te verzamelen.

In het analyseplan moet je een onderscheid maken tussen kwalitatieve gegevens en kwantitatieve gegevens. Beide type gegevens moet je op een andere manier analyseren.

Het analyseplan voor kwalitatieve data

Er zijn diverse vormen van kwalitatieve data. Als je interviews hebt afgenomen, moet je aangeven hoe je daar mee omgaat. Ga je de gegevens helemaal uitwerken in een geschreven tekst? En hoe ga je dan met deze tekst om? Wordt het alleen maar refereren, samenvatten en beoordelen, of ga je ook uitspraken tussen verschillende personen vergelijken en zo ja hoe dan? Je kunt gebruik maken van verschillende technieken zoals protocolanalyse en hiërarchische tekstanalyse. Welke pas je toe en waarom?

In het paper Analyseren van data uit interviews leggen we je uit hoe je protocolanalyse gebruikt. Dat is een vorm van tekstanalyse. Als je dit begrijpt begrijp je ook alle andere vormen van tekstanalyse. Een andere vormen van kwalitatieve data is het gesproken woord. Dit kan je helemaal (laten) uitschrijven en vervolgens analyseren als geschreven tekst. Moeilijker wordt het als het gaat om beeld en geluid, zoals videofragmenten of observaties met een verborgen camera. Dit kan worden uitgewerkt tot geschreven tekst zodat het geanalyseerd kan worden als tekst. Een andere optie is om onafhankelijke beoordelaars de videofragmenten te laten bekijken. Je kunt ze gericht laten kijken op bepaalde aspecten (hoe lang duurt iets? Is iemand boos?) en dit laten noteren in een spreadsheet zodat het geanalyseerd kan worden als kwantitatieve data. Als je twee of meer personen dit laat doen, kun je nagaan of de meningen van elkaar verschillen. Dit noemt men de interobserver betrouwbaarheid. Is er nauwelijks verschil dan is er sprake van een hoge betrouwbaarheid.

Het analyseplan voor kwantitatieve data

Kwantitatieve data zijn reeksen gecodeerde getallen. Deze data worden gewoonlijk statistisch geanalyseerd. Het statistisch rekenwerk wordt door de computer gedaan. Het enige waar de onderzoeker dan nog over moet beslissen is welk rekenwerk de computer uit moet voeren. Het analyseplan zelf bestaat uit een aantal fasen of liever een aantal elkaar opvolgende stappen. Deze kunnen als volgt worden aangeduid: stap 1: Zijn de gegevens correct opgeslagen? stap 2: Voldoen de enkelvoudige variabelen aan de voorwaarden? stap 3: Voldoen de samengestelde variabelen aan de voorwaarden? stap 4: Uitvoeren van de analyses ter beantwoording van de vraagstelling. stap 5: Aanvullende analyses op de data.

De eerste stap is het controleren van je data in je dataset. Dat moet je heel grondig doen, want als je er later achter komt dat er fouten in staan, moet je alle analyses opnieuw doen.

Om na te gaan of er geen fouten in de datamatrix staan, maak je een uitdraai van de frequenties van alle variabelen. Indien je een fout constateert, moet je proberen te achterhalen wat er mis is gegaan. Mogelijk heeft men bij het overnemen van de gegevens uit een papieren enquête een tikfout gemaakt en staat er nu iets anders. Als je een dergelijke fout kan herstellen, moet je dat doen. Soms is het niet meer mogelijk een verkeerd getal te verbeteren, bijvoorbeeld omdat bij een telefonische enquête de enquêteur of enquêtrice het antwoord direct heeft ingetikt. Mocht dat herstellen niet meer kunnen, dan kan je het beste besluiten dit gegeven weg te laten uit de datamatrix door het blanco te maken.

De tweede stap is het beschrijven van de respondenten. Deels valt dit samen met de stap hiervoor. Je vraagt de computer bij het uitdraaien van de frequenties ook alle andere indices te berekenen, zoals de gemiddelde leeftijd, het aantal jaren dienstverband. Ook de spreiding (standaarddeviatie), de minimale en maximale waarde zijn vaak belangrijke gegevens om de respondenten te beschrijven. Je kunt deze gegevens ook voor de verschillende groepen opvragen.

De derde stap is controleren of de meetinstrumenten die je hebt gebruikt hun werk naar behoren hebben gedaan. Het betreft de vraag of het is toegestaan om de samengestelde variabelen te gebruiken zoals die uit de theorie zijn afgeleid. In de praktijk komt dit neer op het uitvoeren van een factoranalyse en aansluitend een homogeniteitsanalyse (reliability) of varianten daarop. Vaak is dit een iteratief proces (een iteratief proces is een zichzelf herhalend proces totdat er aan een voorwaarde wordt voldaan): afzonderlijke items worden uit de analyses gelaten net zolang totdat er aan de vereisten - vaak een bepaalde mate van betrouwbaarheid - wordt voldaan. Het weglaten van items levert meestal wel een hogere betrouwbaarheid op, maar pakt gewoonlijk negatief uit voor de betekenisvaliditeit.

De vierde stap is het uitvoeren van de analyses die een antwoord moeten geven op de onderzoeksvraag. Je moet pas met deze fase beginnen als je de antwoorden op de vragen uit de vorige stappen volmondig met ja hebt beantwoord. Als je er later achter komt dat er toch nog fouten in de data zitten moeten al deze analyses opnieuw. Het kan ook zijn dat deze stap helemaal niet wordt gemaakt. Als er geen hypotheses zijn opgesteld of als de onderzoeker een puur beschrijvend onderzoek uitvoert, dan zijn de gewenste gegevens al in de stappen twee en drie verkregen.

Vaak is het gewenst om vooraf heel gedetailleerd weer te geven welke analyses je precies uit zult gaan voeren. In dat geval moet je ook aangeven wat de afhankelijke en onafhankelijke variabelen zijn, wat de niveaus van de variabelen zijn, of er sprake is van horizontale of verticale analyses. Het paper Welke toets mag/moet je gebruiken helpt je op weg om een goede keuze te maken.

De vijfde stap in het analyseplan is het uitvoeren van die analyses ter beantwoording van vragen die pas gedurende het analyseren boven zijn komen drijven. Als bijvoorbeeld blijkt dat een bepaald resultaat niet uit de analyses komt zoals verwacht, dan kan dit aanleiding zijn tot het opstellen van nieuwe veronderstellingen die mogelijk al met behulp van de verzamelde gegevens te beantwoorden zijn.

Bekijk ook onze video over het analyseplan in de Cursus Methodologie.

Het analyseplan is een noodzakelijk onderdeel van je onderzoeksopzet. Als je dit onderdeel niet opneemt in de opzet van je onderzoek, heb je grote kans dat je onderzoek in het water valt! In de meeste studieboeken wordt het analyseplan niet behandeld.

© Foeke van der Zee (versie 2023). hulpbijonderzoek.nl/online-woordenboek

- specialist in Onderzoek en Statistiek
- auteur van boeken over onderzoeksmethodologie
- oprichter van en coach bij Hulp bij Onderzoek

Terug naar de begrippenlijst