Operationaliseren is de manier van meten

Operationaliseren is de manier waarop de kenmerken bij de onderzoekseenheden worden gemeten.

Vroeger werd operationaliseren gedefinieerd als: het vertalen van een abstract, theoretisch begrip naar meetbare gegevens. Als voorbeeld werd vaak het begrip intelligentie genoemd, maar ook andere ‘niet grijpbare’ begrippen als motivatie, religiositeit, arbeidsvermogen werden als voorbeelden voorgedragen. Mijn inziens leidt deze definitie tot twee problemen.

Ten eerste is elk begrip theoretisch van aard en dus moet je elk begrip ‘vertalen naar meetbare gegevens’. Dat geldt ook voor een begrip als leeftijd, huis, gezinssamenstelling, geboortejaar etc.

Het tweede probleem met de oorspronkelijke definitie is dat er een vicieuze redenering ontstaat. Een begrip als intelligentie stond uiteindelijk niet meer op zichzelf. In beginsel kan men daarvoor een test ontwikkelen. Er zijn zelfs meerdere testen voor te ontwikkelen. En al die testen meten wel ongeveer hetzelfde maar niet allemaal meer precies hetzelfde. Dat leidde uiteindelijk tot de uitspraak: ‘intelligentie is datgene wat met deze test wordt gemeten’.

Om al dit soort problemen en discussies te voorkomen, is het beter om operationaliseren is te definiëren als: de manier waarop gegevens worden gemeten. Temperatuur bijvoorbeeld kun je meten met je hand (voelt het warm of koud aan?) een thermometer, een bimetaal, in graden Celsius, Fahrenheit, Kelvin etc. Het zijn allemaal verschillende manieren om het kenmerk temperatuur te meten.

De manier die je kiest is jouw operationalisatie. De manier waarop wordt gemeten is bepalend voor het niveau van de variabele. Leeftijd bijvoorbeeld kun je meten op categoraal, ordinaal, interval en op ratio niveau. Dat kun je realiseren door de vraag op een iets andere manier te stellen. Op een ander manier operationaliseren, dus.