Hypothese of veronderstelling

Een hypothese is een veronderstelling die statistisch kan worden getoetst. Een hypothese kan op talig, methodologisch en statistisch niveau worden geformuleerd.

Wie op internet zoekt naar de term hypothese raakt vermoedelijk erg gefrustreerd: de gegeven betekenis is verre van eenduidig. Sommigen stellen dat een hypothese het begin van een theorie is, anderen dat een hypothese moet worden afgeleid uit een theorie, of dat een hypothese een voorlopig antwoord is, of dat een hypothese een veronderstelling is. Dat helpt je allemaal niet vooruit. Naar mijn mening wordt heden ten dage de term hypothese op 3 niveaus gebruikt: talig, methodologisch en statistisch.

Het talige gebruik van de term hypothese

In alledaags taalgebruik komt de term hypothese overeen met de term veronderstelling. Men spreekt dan in termen van een vermoeden of een verwachting. Op basis van common sense of na het lezen van (een hele hoop) literatuur wordt er dan een stelling geponeerd. Zo'n stelling is dan de verwoording van een veronderstelling. Een voorbeeld is: er is een relatie tussen het inkomen van mensen en de opleiding die ze hebben gevolgd.

Het methodologische niveau

Het talige gebruik van de term hypothese is voor een onderzoeker vaak erg vaag. Een begrip als 'relatie' kan zowel betrekking hebben op een samenhang als op een verschil. Als het gaat om een samenhang, dan moet er een productmoment correlatie of een andere maat voor associatie worden berekend. Als het gaat om een verschil dan moet er gebruik worden gemaakt van een verschil-toets.

Dit heeft consequenties voor de manier van meten, ofwel het operationaliseren van de variabelen. De talige hypothese hierboven kan je in twee vormen verwoorden:

 1) Hoe hoger men is opgeleid hoe meer men verdient.

 2) Hoger opgeleiden verdienen meer dan lager opgeleiden.

Bij de eerste vorm moeten de gegevens van zowel het inkomen als van de opleiding als oplopend worden gemeten (bij voorkeur op interval of ratio niveau) en zal er een toets voor een samenhang moeten worden uitgevoerd. Bij de tweede vorm moet de opleiding in twee klassen worden gemeten en het inkomen als een oplopende (bij voorkeur op interval of ratio niveau) variabele en voert men een verschil-toets uit.

Het statistisch niveau

Voor het (statistisch toetsen) van de hypothese moet er nog een stap dieper worden gegaan.

In de statistiek wordt de term hypothese altijd gebruikt in de vorm van een nulhypothese en alternatieve hypothese (zie het toetstheorema van Fisher). De nulhypothese luidt altijd dat er geen verschil is en de alternatieve hypothese luidt altijd dat er wel een verschil is.

Ook dat is voor statistici nog steeds te vaag. In de statistiek moet er worden gerekend. Je moet dus iets formuleren als: er is een verschil tussen de gemiddelden, de correlatiecoëfficiënt verschilt van nul etc.

 De op te stellen hypothesen zijn dan vrij abstract te formuleren, bijvoorbeeld: