Probleemstelling

Een probleemstelling van een onderzoek heeft altijd betrekking op een handelingsprobleem en de vraagstelling van een onderzoek heeft altijd betrekking op een kennistekort om het probleem op te lossen.

Er is veel discussie over wat een goede probleemstelling en wat een goede vraagstelling is. De discussie wordt vaak nog verward door ook het begrip doelstelling mee te nemen. Zonder deze problematiek te kort te willen doen, zouden we toch graag tot een eenvoudig onderscheid willen komen. Wij verstaan het volgende onder deze begrippen. Een probleem is altijd een handelingsprobleem. In een gegeven situatie weet men niet wat men moet doen, of als men wel iets doet dan levert dat niet (altijd) een adequaat resultaat op. Dit formuleert men als een probleemstelling.

Onderzoek doe je niet om problemen op te lossen maar om vragen te beantwoorden

Om problemen de wereld uit te helpen, kan men zich afvragen welke acties uitgevoerd zouden kunnen worden, en welke actie de beste is. Oftewel, aan het handelingsprobleem ligt een kennisdeficiëntie ten grondslag. Het kennistekort is te verhelpen door het kennissysteem te verrijken met nieuwe kennis. Welke kennis men graag wil hebben, wordt geformuleerd als een vraag. Dit heet de vraagstelling van het onderzoek.

Om de vraagstelling te beantwoorden moet er informatie worden verzameld, deze analyseren en daar conclusies uit trekken. De doelstelling van onderzoek is daarmee te formuleren als het beantwoorden van de vraagstelling. Dit is te formuleren in een elementaire visie: problemen moeten worden opgelost en vragen moeten worden beantwoord.

Er zijn echter ook legio auteurs die menen dat problemen beantwoord moeten worden. Er zijn ook auteurs die aangeven dat de onderzoeker eerst het hele probleem moet analyseren voordat hij een onderzoek op kan zetten. Het is raadzaam om daar niet in mee te gaan: als onderzoeker verzand je dan in het onderzoekstraject en het verkleint de kans op een fatsoenlijk onderzoeksresultaat.

Beter is het om (samen met de probleemhebber) het probleem kort te omschrijven en zo snel mogelijk over te gaan naar een duidelijke vraagstelling. De discussie heeft te maken met de visie op de onderzoeker: is hij een probleemoplosser of beantwoordt hij allen vragen. Inmiddels erkent men wel dat de onderzoeker niet de probleemoplosser is, dus blijft over dat hij vragen beantwoordt. Deze visie wordt uitvoerig besproken in het boek Kennisverwerving in de Empirische Wetenschappen van Foeke van der Zee (de eerste editie stamt uit 2004).

Van probleemstelling naar vraagstelling

Hoe je een goede vraagstelling formuleert, is nog een hele klus. Het is bepalend voor de rest van je onderzoek. Als je hier iets fout doet valt jouw hele onderzoek in het water. Om je te helpen heb ik daarover een paper geschreven. Daarin leg ik je uit hoe je een goede vraagstelling formuleert en hoe je een verkeerde vraagstelling herkend. Dit paper gaat je enorm helpen om sneller en makkelijker door je onderzoek te gaan.